Istorija stakla: srednji vijek (3. dio)

Srednji vijek, poznat i kao mračni vijek, traje otprilike od 5. do kraja 15. vijeka. Počinje padom Zapadnog rimskog carstva i prelaskom u renesansu i doba otkrića.

A staklo i istorija donekle idu ruku pod ruku.

Slom Rimskog carstva pratio je uspon Karolinškog carstva, velikog carstva kojim su dominirali Franaci u zapadnoj i srednjoj Evropi tokom ranog srednjeg vijeka. Iako karolinško razdoblje nije bilo doba visoke kulture i civilizacije, bilo je i mnogo razvoja u tehnologiji proizvodnje stakla, posebno puhanja i gravure.

Tokom ovog milenijuma Evropa je pretrpjela duboke promjene, uključujući česte ratove, pad broja stanovništva, krah centralizirane vlasti i, najvažnije od svega, povećanu vjersku moć, što je doprinijelo razvoju vizantijskog i islamskog stakla.

330. godine rimski car Konstantin Veliki izabrao je Vizantiju za mjesto „Novog Rima“ s istoimenim glavnim gradom Konstantinopoljem. Tamo je osnovao Vizantijsko carstvo (Istočno rimsko carstvo), koje je nastavilo postojati dodatnih hiljadu godina dok nije palo u ruke Osmanskog carstva 1453. Konstantin Veliki je takođe uspostavio kršćanstvo kao službenu religiju Rima. Tada je izgrađen niz crkava, od kojih je većina i danas dobro očuvana. A vizantijsko staklo je tada cvjetalo.

Početkom 7. vijeka islam je osnovao Muhamed na Arapskom poluotoku, u Meki. A do 8. vijeka, Umajadski kalifat, drugi od četiri islamska kalifata, proširio se od Iberije na zapadu do rijeke Ind na istoku, vodeći do islamskog zlatnog doba. Kombinirajući jevrejsku kulturu, grčko-rimsku kulturu i iransku kulturu, tehnologija izrade stakla u muslimanskom svijetu također je ugrozila zasluge egipatskog, rimskog i perzijskog stila. I islamsko staklo je tada postalo popularno.

Popularnošću vizantijskog i islamskog stakla pojavile su se nove tehnologije proizvodnje stakla, naime vitraž i emajlirano staklo.

Vitraž je vrsta obojenog i obojenog stakla. Smatra se da oblik umjetnosti potječe iz starog Egipta i starog Rima, a vrhunac doseže između 1150. i 1500. godine. Osnovni sastojci za izradu stakla su pijesak i drveni pepeo (kalija). Smjesa se topi u tečnost koja kada se ohladi postaje staklo. Da bi se staklo obojilo, u smjesu se dodaju određeni metali u prahu dok je staklo još rastopljeno. Rastopljeno staklo može se izduvati u oblik kobasice, a zatim prerezati sa strane prije nego što se spljošti u list; takođe se može ispreti gvožđem u obliku okruglog lima (krune).

U srednjem vijeku vitraž se nanosio gotovo isključivo na prozore crkava i drugih značajnih vjerskih zgrada. Slikovna slika prozora nastala je slaganjem različitih komada obojenog stakla preko dizajna nacrtanog na komadu daske. Ako su bili potrebni fini detalji poput sjene ili obrisa, umjetnik ih je slikao na staklu crnom bojom.

Svrha vitraja u crkvi bila je i da poboljšaju ljepotu svog okruženja i da informiraju gledatelja kroz naraciju ili simboliku. Religijsko obrazovanje u srednjovjekovnom dobu bilo je vrlo važno. Crkva se smatrala najvišim autoritetom u društvu, a da bi se postiglo spasenje, mora se slijediti riječ Božju. Svjetlost je bila simbolična i za religiozne ličnosti, što je predstavljalo dobro i Božju zaštitu u Starom zavjetu. Dakle, prozori su u to vrijeme bili uloženi sa dubokim vjerskim značajem.

Smatra se da katedrala u Augsburgu ima najstarije postojeće vitraje koji se sastoje od frontalnih, dostojanstvenih prikaza proroka Daniela, Hosee i Jonase, proročkog kralja Davida i, u kasnosrednjovjekovnoj kopiji, Mojsija.

Riječ "emajl" označavamo vrlo lijepu kombinaciju obojenog stakla stopljenog na metal, kamen, keramiku i druge materijale koji mogu izdržati visoke temperature potrebne za proizvodni proces. Emajlirane površine i ukrasni elementi imaju visoku hemijsku i mehaničku otpornost, što ih čini otpornima na visoku vlažnost i hemijski agresivne sredine.

Emajlirano staklo pojavilo se u islamskom mamelučkom carstvu od 13. stoljeća, a uglavnom se koristilo za džamijske lampe, ali i razne vrste zdjela i posuda za piće. Pozlata se često kombinirala s caklinama. Naslikani ukras uglavnom je bio apstraktan ili natpisi, ali ponekad je sadržavao i figure.

Oblik džamijskih lampi u ovom periodu bio je vrlo standardan. Iako su bili suspendirani u zraku kroz papučice kada su ih koristili, imali su široko stopalo, zaobljeno središnje tijelo i široka usplamtela usta. Ispunjeni uljem, oni su osvjetljavali ne samo džamije već i slične prostore poput medresa i mauzoleja. Na džamijskim lampama obično je bio napisan kur'anski svjetlosni ajet i vrlo često su bilježili ime i naslov darodavca, kao i ime vladajućeg sultana. Kako su muslimanski vladari imali kvaziheraldičke blazone, oni su često bili naslikani.